Συστηματική Ανασκόπηση

Τα κριτήρια εισδοχής (inclusion criteria) και αποκλεισμού (exclusion criteria) σε μια συστηματική ανασκόπηση ορίζουν με σαφήνεια ποια μελέτη θα συμπεριληφθεί ή όχι, ώστε να διασφαλιστεί η ακρίβεια και η αντικειμενικότητα των αποτελεσμάτων. Τα κυριότερα στοιχεία είναι:

• Δημογραφικά/Πληθυσμός: π.χ. ηλικία, φύλο, κατάσταση υγείας, γεωγραφική περιοχή — επιλέγονται για να απαντήσουν συγκεκριμένα στην ερώτηση της μελέτης

• Παρεμβάσεις/Συγκρίσεις/Αποτελέσματα (PICO): απαιτείται καθορισμός των τύπων παρεμβατικής στρατηγικής, συγκριτικών ομάδων και μετρήσιμων αποτελεσμάτων .

• Τύπος μελέτης & σχεδιασμός: μόνο RCT, cohort, case–control κ.ά., ενώ αποκλείονται άλλες όπως cross-sectional ή qualitative, αν δεν ταιριάζουν στο ερευνητικό πλαίσιο .

• Ημερομηνία, γλώσσα, κατάσταση δημοσίευσης: π.χ. μόνο μελέτες μετά το 2014, μόνο peer‑reviewed και μόνο στα Αγγλικά — συχνά χρησιμoποιούνται για να ελαχιστοποιείται η προκατάληψη και να εξασφαλίζεται πρόσβαση σε ολοκληρωμένα δεδομένα .

Τα κριτήρια αποκλεισμού συνήθως αναφέρονται ως η «αντίθετη ομάδα» αυτών που ορίζονται στα κριτήρια εισδοχής: για παράδειγμα, αποκλείονται μελέτες με πληθυσμό κάτω των 18 ετών, μελέτες πριν το 2000, μελέτες χωρίς ελεγχόμενη ομάδα, ή μελέτες που δεν έχουν peer review .

Διασφαλίζουν:

1. Αντικειμενικότητα – όλα τα επιλεγμένα άρθρα πληρούν προκαθορισμένα standards.

2. Επαναληψιμότητα – κάποιος τρίτος μπορεί να αναπαράγει τη στρατηγική και τα αποτελέσματα.

3. Αποφυγή προκαταλήψεων – η επιλογή δεν εξαρτάται από το αποτέλεσμα των μελετών .

Παράδειγμα Κριτηρίων Ένταξης / Αποκλεισμού:

Σημαντικό: Πρέπει να παρέχετε τεκμηριωμένη αιτιολόγηση για τις επιλογές σας. Για παράδειγμα, αντί να επιλέξετε αυθαίρετα τις μελέτες της τελευταίας πενταετίας, μπορείτε να επιλέξετε ως αφετηρία την ημερομηνία αλλαγής μιας σχετικής εθνικής πολιτικής ή επιστημονικής οδηγίας.

Οι κριτικές αξιολόγήσεις (critical appraisals) σε συστηματικές ανασκοπήσεις βοηθούν στον έλεγχο της αξιοπιστίας, συνάφειας και σκοπιμότητας των συμπερασμάτων τους. Υπάρχουν διάφορες αναγνωρισμένες λίστες ελέγχου (checklists) που χρησιμοποιούνται με συχνότητα:

Δημοφιλή εργαλεία & checklists

1. CASP (Critical Appraisal Skills Programme)

   • Παρέχει δωρεάν checklist για συστηματικές ανασκοπήσεις (και RCT meta-analyses) με 10 βασικές ερωτήσεις που καλύπτουν: εστίαση ανασκόπησης, ποιότητα μελετών, συνδυασμό αποτελεσμάτων, ακρίβεια, εφαρμοσιμότητα τοπικά, ισορροπία οφέλους και κινδύνων 

2. BestBETS Critical Appraisal Worksheets

   • Προσφέρει έτοιμα templates για την αξιολόγηση διαφορετικών τύπων μελετών, συμπεριλαμβανομένων των systematic reviews/meta-analyses 

3. CEBM (Centre for Evidence-Based Medicine)

   • Παρέχει οδηγοeς και εργαλεία αξιολόγησης της ποιότητας των μελετών (και δομημένες φόρμες κριτικής ανάλυσης), διαθέσιμα online 

4. SIGN (Scottish Intercollegiate Guidelines Network)

   • Περιέχει checklists για διάφορους τύπους μελετών· συχνά χρησιμοποιείται από επαγγελματίες υγείας για την αξιολόγηση guideline-based evidence 

 Κύρια Κριτήρια που Εξετάζουν

 Πώς χρησιμοποιούνται

1. Κάθε checklist ξεκινά με screening questions: αν απαντήσετε "ναι", συνεχίζετε.

2. Για κάθε ερώτηση, απαντάτε με Yes / No / Can’t tell.

3. Καταγράφονται τα “προβληματικά” σημεία, ιδιαίτερα στη μεθοδολογία ή την ομοιογένεια.

4. Εντοπίζονται οι δυνάμεις και αδυναμίες της ανασκόπησης.

5. Συμπερασματικά, διαμορφώνεται εκτίμηση για την αξιοπιστία και χρησιμότητα στο πλαίσιο (π.χ. κλινική εφαρμογή).