Διαχείριση Ερευνητικών Δεδομένων

Για να καταστούν τα (μετά)δεδομένα της έρευνας σας χρήσιμα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο FAIR. Το ακρωνύμιο FAIR σημαίνει Findable, Accessible, Interoperable και Reusable. Πρόκειται για ένα σύνολο κατευθυντήριων αρχών με στόχο να βελτιστοποιήσουν τον εντοπισμό και την επαναχρησιμοποίηση των Ερευνητικών Δεδομένων.

Πηγή: FOSTER Open Science Training Handbook (https://github.com/Open-Science-Training-Handbook)

Οι αρχές FAIR καθορίζουν το πλαίσιο το οποίο θα διαχειρίστείτε τα προς κοινή χρήση Ερευνητικά Δεδομένα σας, ώστε να μπορούν άλλοι/ες ερευνητές/τριες να τα εντοπίζουν, να τα κατανοούν και να τα επαναχρησιμοποιούν αποτελεσματικά. Ακολουθεί μια απλοποιημένη περιγραφή του τι είναι το FAIR. Ωστόσο, σας ενθαρρύνουμε να διαβάσετε το αρχικό έγγραφο για περεταίρω λεπτομέρειες.

► Ανιχνεύσιμα/ Findable

Βεβαιωθείτε ότι τα δεδομένα σας είναι ανιχνεύσιμα από τρίτα άτομα, φέρουν πλήρη περιγραφικά μεταδεδομένα και ότι τους έχει αποδοθεί ένα μόνιμο αναγνωριστικό, π.χ. DOI, Handle.

► Προσβάσιμα/ Accessible:

Τόσο τα δεδομένα όσο και τα μεταδεδομένα θα πρέπει να είναι ανακτήσιμα μέσω ενός τυποποιημένου πρωτοκόλλου. Θα πρέπει να είναι κατανοητά τόσο στους ανθρώπους όσο και στις μηχανές, αλλά και να αποθηκεύονται σε ένα αξιόπιστο αποθετήριο μέσω του οποίου να είναι προσβάσιμα. Σε περίπτωση που τα δεδομένα δεν μπορούν να γίνουν ανοικτά, φροντίστε τουλάχιστον να διατηρήσετε τα μεταδεδομένα δημόσια διαθέσιμα.

► Διαλειτουργικά/ Interoperable:

Τα δεδομένα και μεταδεδομένα θα πρέπει να μπορούν να ερμηνεύονται από διαφορετικά εργαλεία, εφαρμογές και συστήματα μέσω της χρήσης μιας κοινής και ευρέως γνωστής γλώσσας ή ενός τυποποιημένου πρωτοκόλλου με σκοπό την αναπαράσταση της γνώσης, επιτρέποντας έτσι την ανταλλαγή και επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων μεταξύ ερευνητών, ιδρυμάτων, οργανισμών ή χωρών.

►Eπαναχρησιμοποιήσιμα/ Reusable:

Θα πρέπει να δίνεται σαφής άδεια  (CC)  για το δικαίωμα επαναχρησιμοποίησης των δεδομένων από τρίτα άτομα.

Η κατάθεση των Ερευνητικών σας Δεδομένων στο Ιδρυματικό Απόθετήριο ΚΤΙΣΙΣ, ή και άλλο το όποιο καθορίζεται από το χρηματοδότη του έργου, είναι ένας καλός τρόπος για να βοηθήσετε τα δεδομένα σας να είναι FAIR, καθώς αυτά τα αποθετήρια δημιουργούν συνήθως ένα DOI ή Handle στα δεδομένα, συμπληρώνουν τα μεταδεδομένα και βοηθούν να καθορίσετε την άδεια επαναχρησιμοποίησης των δεδομένων.

Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο ανοικτά δεδομένα εννοούμε FAIR δεδομένα;

Ενώ τα δεδομένα μπορούν να ειναι ανοικτά, μπορεί τελικά να μην είναι πάντα FAIR.

Τα ανοικτά δεδομένα επιτρέπουν σε όλους/ες να έχουν πρόσβαση, να τα χρησιμοποιούν και να τα μοιράζονται χωρίς περιορισμούς που μπορεί να απορρέουν από τις άδειες χρήσης (CC), τα πνευματικά δικαιώματα και τις πατέντες. Ωστόσο, για να μπορούν να επωφεληθούν  περισσότερα άτομα από τα κοινά προς χρήση δεδομένα μας, μπορούμε για παράδειγμα να δώσουμε στα δεδομένα μόνιμα αναγνωριστικά (πχ. DOI, Handle), να τα περιγράψουμε με κατάλληλα μεταδεδομένα, να τα παρουσίασουμε με τυποποιημένο τρόπο και να θέσουμε όρους επαναχρησιμοποίησης των δεδομένων. Οπόταν για να μεγιστοποιηθεί η αξία των κοινών προς χρήση δεδομένων μας, τα δεδομένα πρέπει να είναι FAIR.

Από την άλλη, τα FAIR δεδομένα δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι ανοικτά προς χρήση από όλους/όλες. Μπορεί να τεθούν περιορισμοί όταν πρόκειται για δεδομένα τα οποία αναφέρονται σε εμπορικά συμφέροντα, προσωπικά δεδομένα, θέματα εθνικής ασφάλειας και δημοσίου συμφέροντος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα μεταδεδομένα των δεδομένων θα εξακολουθούν να είναι δημόσια διαθέσιμα, προσθέτοντας όμως πάντοτε τις απαραίτητες πληροφορίες που θα καθορίζουν τις προϋποθέσεις πρόσβασης στα ερευνητικά δεδομένα.